Celejów to duża, licząca ponad 600 mieszkańców wieś położona w dolinie rzeki Bystrej na zachodnim krańcu gminy Wąwolnica i we wschodniej części Kazimierskiego Parku Krajobrazowego. Miejscowość położona jest po obu stronach szosy Lublin - Kazimierz Dolny, w połowie drogi między Wąwolnicą a Kazimierzem.

Cejlejowski odcinek dolny Bystrej należy do najpięknieszych krajobrazowo. Miejscowość otaczają pocięte erozją i przynajmniej cześciowo pokryte lasami wzgórza o dużej wysokości względnej. Krajobraz miejscami przypomina górski. Bystra na odcinku celejowskim toczy swe wody szybko, w pełni zasługując na swą nazwę.


Dolina rzeki i jej zbocza, zwłaszcza powyżej Celejowa, są ostoją ptactwa. Spotkać też można tu rzadkie gatunki roślin. W dolinie Bystrej załozono kilka stawów, z których pozostał jeden, po południowej stronie szosy, przy ujściu Potoku Stockiego.

Historia i zabytki

Nad brzegami stawu górują (widoczne z szosy) malownicze ruiny starej papierni. To inwestycja Czartoryskich z roku 1828, kiedy byli oni właścicelami Celejowa. Celejowska papiernia była wtedy jednym z najnowocześniejszych i największych zakładów tego typu w Polsce. Fabryka upadła z braku zamówień w połowie XIX wieku. Później przez jakiś czas działał tu młyn - a obecnie po zakładzie pozostały tylko mury...

Około 1,5 km dalej w stronę Nałęczowa, wąska asfaltowa droga poprowadzi nas z szosy na prawo, do celejowskiego pałacu, zwanego też zamkiem. Droga prowadzi nas przez bramę na szczycie wzniesienia. W dole, w połowie zbocza, zobaczymy pałac. Bardziej imponujące wrażenie budynek zrobi, kiedy zejdziemy nad samą rzękę i popatrzymy nań od dołu.
Warto pozwiedzać park. Choć z pierwotnych założeń pozostało niewiele - park cześciowo zdemolowany został tuż po wojnie a częściowo "przerobiny" na potrzeby zajmujących majątek instytucji - to i tak pięknie ukształtowany teren i stare drzewa robią wrażenie... Pałac możemy obejrzeć tylko z zewnątrz. Był wielokrotnie przebudowany. Siedziba rycerska na wzgórzu nad Bystrą powstała w średniowieczu, a w XVI wieku Choteccy wznieśli tu murowany z kamienia dwór obronny. Wiadomo o przebudowie (czy może budowie od fundamentów?) dworu dokonanej około 1740 przez Tarłów i około 1800 roku przez Lubomirskich.


Zamek należał na początku XIX wieku do Czartoryskich. Chociaż właścicielami byli krótko (1823-1831), wpłynęli w decydującym stopniu na wygląd zespołu pałacowo-parkowego. Dobudowana została wtedy neogotycka, "średniowieczna" wieża, na zboczu ukształtowano cztery tarasy, usypany został kopiec widokowy, na Bystrej utworzono mini-kaskady - całość założenia była romantyczna i "gotycka". Zamek celejowski spłonął w 1847 a odbudowany został przez kolejnego właściciela, Marcina Klemensowskiego, około 1890 roku - i to była ostatnia ingerencja w formę zamku.
Obecnie w pałacu znajduje się zakład dla przewlekle psychicznie i nerwowo chorych.

Powojenne losy celejowa są niezbyt szczęśliwe: tuż po nadejściu władzy ludowej zdewastowany został pałac, istniejąca tu gmnia została zlikwidowana w 1954 roku.
Kiedy tworzono Kazimierski Park Krajobrazowy wycięto z niego Celejów - planowano tu bowiem budowę uzdrowiska. Nic z tgo nie wyszło i Celejów został włączony w granice parku. W połowie lat 90. miała się tu rozpocząć budowa szpitala kardiologicnego... ale sie nie rozpoczęła.
Niedawno powstał pomysł wykorzystania wód geotermalnych, zalegających pod Celejowem. Źródla, zgodnie z planami, zasilą lecznicze i rekreacyjne baseny, wokół których powstaną hotele i odpowiednia infrastruktura. Budowa "Term lublelskich" to inwestycja równie poważna jak niedoszłe uzrowisko. Czy podzieli jego losy?